DANH NHÂN VIỆT NAM TUỔI DẬU

Nguyễn Gia Thiều –Ôn Như Hầu (1741-1789). Ông sinh năm Tân Dậu, quê ở Bắc Ninh, là nhà thơ, nhà văn hóa, danh thần thời Lê Mạt, bút hiệu Tân Trai, Hy Tôn Tử, Sưu Nhân, Tân Thị Viện Tử. Linh hoạt, bản lĩnh, văn võ song toàn, có họ hàng thân thích với nhà Trịnh (là cháu ngoại chúa Trịnh Cương), Ông được triều đình trọng dụng. Ông tiến nhanh trên đường binh nghiệp, năm 30 tuổi thăng tới Tổng binh, thống quản toàn bộ quân đội, đắc lực giúp việc dẹp loạn, an dân. Ông am hiểu và nổi tiếng cả về văn, triết, sử lẫn âm nhạc, hội họa, kiến trúc. Về nhạc, soạn các bản Sơn trung âm, Sở từ điệu trầm hùng mà réo rắt. Về họa, vẽ nên bức tranh hoành tráng Tống Sơn đồ. Về kiến trúc, được chúa Trịnh tin giao cho việc trang hoàng phủ Chúa và điều khiển xây tháp chùa Thiên Tích. Về thơ ca, ông là tác giả của nhiều bài nổi tiếng, được truyền tụng nhiều nhất là bản Cung oán ngâm khúc và các tập thơ: Tứ Trai thi tập (tập hợp thơ của Ông và ba con trai), Tây Hồ thi tập.

Ngô Thì Chí (1753-1788). Ông sinh năm Quý Dậu, quê ở Thanh Trì, Hà Nội, là nhà lịch sử văn hóa, danh sĩ thời Lê Mạt, bút hiệu Uyên Mật; là con của Ngô Thì Sĩ và em của Ngô Thì Nhậm. Nhiều nghị lực, trọng truyền thống, giỏi văn chương, đỗ Hương tiến, làm quan đến chức Thiêm thư Bình chương tỉnh sự, tận tụy phục vụ triều Lê. Ông dành nhiều thời gian dạy học, sáng tác thơ ca và nghiên cứu văn hóa, để lại các tác phẩm giá trị: Quốc sử tiệp lục, học thi Phi Thi tập, Học Phi Văn tập, Hoàng Lê nhất thống chí (7 chương đầu).

Nguyễn Du (1765-1820). Ông sinh năm Ất Dậu, quê ở huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh, là nhà thơ, danh sĩ thời Lê Mạt-Nguyễn Sơ, tự là Tố Như, bút hiệu Thanh Hiên. Ông là con của Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, Ông sống trong tư dinh người anh cả là Thượng thư Nguyễn Khản. Những năm đất nước nhiều biến động, Ông phải nương náu ở quê người anh rể là Đoàn Nguyễn Tuấn ở Thái Bình. Khi Vua Gia Long lên ngôi, Ông được triệu ra làm quan, lần lượt là Tri huyện, Tri phủ rồi Đông Các Đại Học sĩ, Cần Chánh Điện Đại học sĩ rồi thăng  tới Hữu Tham tri Bộ Lễ. Ông đã là Chánh sứ đi sứ Trung Quốc năm 1813. Ông là tác giả của các tác phẩm: Thanh Hiên thi tập, Nam trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục… Đặc biệt Truyện Kiều (Đoạn trường Tân thanh) với thể thơ lục bát, ngôn ngữ tài hoa, tinh tế và thấm đẫm tinh thần nhân đạo. Ông được coi là Đại Thi hào Việt Nam.

Trịnh Hoài Đức (1765-1825). Ông sinh năm Ất Dậu, quê ở Đồng Nai, là nhà thơ, nhà sử học, danh thần thời Nguyễn Sơ, bút hiệu Cấn Trai. Văn võ song toàn, phong thái mạnh mẽ, năm 1788 Ông thi đỗ rồi ra làm quan, được triều đình trọng dụng, phong tới Thượng thư Bộ Lễ kiêm Bộ Hình, Phó Tổng tài Quốc sử quán. Ông là nhân vật chủ chốt của Hội thơ Bình Dương thi xã nổi tiếng ở Lục Tỉnh xưa với nhiều thi phẩm bình dị, dân dã, phóng khoáng, được nhiều người truyền tụng. Ông còn để lại các công trình địa lý, lịch sử, văn thơ giá trị: Gia Định thành thông chí, Cấn Trai thi tập, Bắc sứ thi tập.

Đặng Huy Trứ (1825-1874). Ông sinh năm Ất Dậu, quê ở Thừa Thiên-Huế, là danh sĩ đời Thiệu Trị-Tự Đức, bút hiệu Hoàng Trung. Từ bé đã nổi tiếng thần đồng, lại khảng khái, giàu khí tiết. Năm 1847, vượt qua 2 kỳ thi Hương và thi Hội đến kỳ thi Đình, bài của Ông bị phạm húy. Ông bị cách tuột với bản án: suốt đời không được đi thi (chung thân bất đắc ứng thí). Mãi 8 năm sau, nhờ một vị quan lớn biết tài Ông can thiệp, Ông đi thi lại và đỗ tiến sĩ. trở thành một vị quan thanh liêm, chính trực, được thăng tới chức Ngự sử. Từng đi sứ Trung Quốc, Thái Lan, Triều Tiên. Năm 1865, ông đi Hương Cảng  và đã đem về một cuốn sách kỹ thuật của người Phương Tây viết về máy hơi nước do chính ông biên dịch sang chữ Hán. Năm 1867, trong chuyến đi Trung Quốc Ông đã mua được cho triều đình 239 khẩu "quá sơn pháo". Năm 1871, ông giữ chức Bang biện quân vụ Lạng – Bằng - Ninh – Thái. Cuối năm 1873 ông lui quân về căn cứ Đồn Vàng – Hưng Hóa dưới quyền Thống thống quân vụ Hoàng Kế Viêm, mưu tính kháng chiến lâu dài nhưng việc không thành vì vua Tự Đức đã ký Hòa ước Giáp Tuất (1874). Năm 1886, ông làm Biện lý Bộ Hộ, trực tiếp phụ trách Ty Bình chuẩn tại Hà Nội để chuyên lo việc kinh tế, tài chính cho triều đình.